استان کرمان که در گذشته مکران و مصر هم نامیده می شد یکی از قدیمی ترین تمدن های بشر را دارد، علت آن هم وجود معادن متعدد بویژه مس است، که براحتی قابل دسترسی برای انسانهای دوران سنگ بوده است. تمدن استان تاریخی کرمان، مانند جیرفت، شهداد، راور و غیره بسیار وسیع می باشد، و هر کدام نیاز به تخصص ویژه دارند، مانند جیرفت شناسی یا شهداد شناسی، که متعاقب آن باید کاوش و تحقیق میدانی مفصل صورت پذیرد. فقط در این وبلاگ می توانم، اندکی به انبوه بی پایان این تمدنها و آثار اشاره کنم.
استان کرمان با وسعت ۱۷۵۰۶۹ کیلومتر مربع در جنوب شرقی کشور ایران است، از شمال به خراسان جنوبی ، از شمال غرب به یزد ، ازجنوب به هرمزگان ، از شرق به سیستان وبلوچستان و از غرب به فارس محدود می‌شود که با دارا بودن ۱۶۰ شهرستان تقریباً ۱۱ درصد از مساحت کل کشور را شامل می‌گردد. پهناور ترین استان ایران در محل تلاقی رشته کوههای مرتفع زاگرس و مرکزی با مناطق پست کویری در جنوب شرقی کویر مرکزی بزرگ ایران به طول تقریباً ۱۶۰ کیلومتر واقع شده است این تلاقی استثنایی بین ناحیه کوهستانی و کویری ، ویژگیهای محیطی کم نظیر و اوضاع طبیعی خاص را به وجود آورده است که در کمتر منطقه‌ای از فلات استثنایی ایران می‌توان مشاهده کرد.
استان کرمان به درستی گنجینه تاریخ و جغرافیا است و از هر دوره و هر زمانی نشانی به یادگار دارد . منابع طبیعی دشت زیبای لوت، جنگل‌های خبر، گلزارهای لاله‌زارو…. جاذبه تاریخی آثار تمدن شش هزار ساله آراتا(شهداد) ، تپه کنار صندل(جیرفت)، ارگ بم ، ارگ راین ، قلعه دختر و اردشیر(کرمان) ، آثار باستانی گنجعلی‌خان (کرمان) ، باغ شاهزاده و آستانه شاه‌نعمت‌اله ولی(ماهان) و…. کوهستانهای سر به فلک کشیده هزار،جوپار،پلوار،کو‌ه‌شاه و…. همه و همه گویای این مدعاست.
نام کرمان خود قدمتی بس طولانی دارد. هردوت پدر تاریخ ، از کرمان به عنوان کارامان یاد کرده که مردمانش یکی از ده تبار مهم پارسی را تشکیل داده‌اند و پیام بر سنگ نبشته داریوش ، شاه هخامنشی ، بر صخره‌های بیستون از کارامان یاد می‌کند که چگونه برای ساختن کاخهایش در شوش و تخت جمشید چوبهای جگ را به ارمغان آوردند.
برخی کرمان را مرکب از دو کلمه«کار» و«مان» داشته که کلمه«کار» بمعنای رزم و پهلوانی و «مان» به معنای «محل و جایگاه و میهن» آمده است و در مجموع به معنای «جایگاه دلاوری و مکان دلیران رزم آرای» است.
تمدن جیرفت
مدتها تصور می شد که کهن ترین تمدن جهان تمدن سومر است، اما کشف یک زیگورات (معبد) با قدمت بیش از پنج هزار سال، آثار سنگی بسیار و همچنین کتیبه های آجری به خطی ناشناخته، از منطقه جیرفت باعث شد این منطقه قدیمی ترین تمدن جهان شناخته شود. از شهر جیرفت با نام های ارت ـ مکن ـ گدر ـ جارفت ـ جردس ـ جنه اربعه اشهر ( بهشت چهار ماه) ـ جیربت ـ دسبوس ـ دقیانوس ـ دوزاری ـ رئوبارلس ـ قمادین ـ کارمانیا ـ کامادی ـ کمادی و سبزواران، یاد شده است. مطالعات و کاوش ها نشان می دهد، که جیرفت بزرگ ترین مرکز تجاری جهان بوده است. شرایط مطلوب آب و هوایی در جیرفت، وجود انواع محصولات کشاورزی، معادن مس و غیره روباز، موجب شد تمدن مهم در این منطقه شکل گیرد.
تحقیقات باستان شناسی بین المللی از اوایل دهه ۱۹۰۰ در جیرفت و ناحیه هلیل رود، منجر به کشف مجموعـه سایت های باستانی زیادی گردید. حداقل ١٢ مرکز در این ناحیه مورد کاوش باستانی قرار گرفت، که قدیمی ترین آنها به نظر می رسد قدمتی بیش از ۵٠٠٠ سال داشته باشد. مکان نخستین جیرفت، مشتمل بر دو تپه کُنار صَندَل ((الف)) و ((ب)) با ارتفاع به ترتیب ۱۳ و ۲۱ متر، در موقعیت تقریبی ‘۵ ˚۲۸ شمالی و ‘۸ ˚۵۷ شرقی است، که با یکدیگر داری فاصله چند کیلومتری هستند. در کُنار صَندَل ((ب))، قلعه دو طبقه پنجره دار با زیر بنیی در حدود ۱۳٫۵ هکتار یافت شده است. با کشف یک سازه عظیم خشتی با بیش از یک میلیون خشت در محوطه های تاریخی جیرفت، که به بهشت گمشده باستان شناسان ملقب شده است، گام های جدیدی برای اثبات یک تمدن عظیم در این منطقه برداشته شد.
در یکی از کتیبه های خرابه های شهر اوروک (در جنوب بین النهرین)، داستان کشمکش میان پادشاه سومر با فرمانروای سرزمین ثروتمندی به نام ارت آمده، در کتیبه دیگر پادشاه سومری سعی کرده بود، با گذر از شهر شوش و ۷ رشته کوه به سرزمین ارت حمله کند. بررسی دقیق این کتیبه ها و آثار کشف شده این فرضیه را به اثبات نزدیک می کند، که شهر افسانه ای و گمشده ارت، که در شرق ایران قرار داشته، به احتمال زیاد همان شهر جیرفت است. از آثار کشف شده در حوزه تمدن جیرفت، می توان به ظروف و پلاک های سنگی با نقوش بسیار ظریف از موجوداتی چون عقاب، عقرب و پلنگ اشاره کرد، که نظیر آنها در هیچ یک از محوطه های باستانی جهان کشف نشده است. شاید ادامه اکتشافات و تحقیق روی آثار کشف شده، به این نتیجه رسید، که از این پس به جای بین النهرین عراق، جیرفت ایران را مهد کهن ترین تمدن بشری در جهان نامید.
یک لوح کامل خطی در کاخی داخل محوطه باستانی جیرفت کشف شد، طول آن ۱۱، عرض ۷ و ضخامت ۲ آن سانتیمتر است، این لوح خطی دارای پنج سطر خط، و هر سطر دارای دوازده حرف است. به منظور رمزگشایی نوشته، تصویری برای خط شناسان معروف دنیا ارسال شده است. کاوش های باستانی در جیرفت، منجر به کشف چندین شئ متعلق به هزاره چهارم قبل از میلاد شده است. کشف یک مجسمه برنزی که سر یک بزی را نشان می دهد، و متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد است. این مجسمه کشف شده در جیرفت نشان می دهد، که تاریخ ناحیه هلیل رود به هزاره چهارم ما قبل میلاد می رسد، و این تاریخ از برخی تمدن های بین النهرینی فراتر است. این ناحیه در هر دو دوره یک گورستان بوده است. اما حفاری های زیر این گورستان نشان می دهد، که این منطقه در طی هزاره ششم قبل از میلاد یک مکان مسکونی بوده است.
اکتشافات اتفاقی اخیر، منجر به کاوش های غیر قانونی و غارت این مرکز باستانی شده است. شمار اشیای قاچاق شده به حدی افزایش یافت، که نیروی انتظامی مجبور به گسیل نیرو به منطقه شده، تا از غارت بیشتر آن محل جلوگیری کند. پلیس بین الملل نیز برای توقیف این اشیا در حال همکاری با این نیرو است. غارت گورستان ماتوت آباد توسط قاچاقچیان، باعث یک بحران باوری نکردنی در باستان شناسی شد، و توجه افکار عمومی منطقه را به خود جلب کرد. فقط در یکی از گورستان ها ٣٠ ظرف سنگی به غارت رفت، برخی ظروف فلزی و سفالی و نیز اشیای طلایی نیز توسط قاچاقچیان به یغما رفت. در این محل چند لوحه گلی یافت شده، که به خطی هندسی روی آن مطالبی نوشته شده، و هنوز رمز گشایی نشده. در کل روایت‌گر آنست که این مردم مخترع خط و زبان بوده اند، نه سومریان. پیش از این پنداشته می‌شد، اولین مخترعین خط سومریان و سپس ساکنان نواحی جنوبی میان‌رودان، و تمدن ایلام در خوزستان باشند.
وسایل به دست آمده از این تمدن تا به امروز بیشتر ظروف سفالی و سنگی، قطعات سنگ صابون و گاه وسایل مفرغی را شامل می شود. اهم صنعت منطقه همان کنده کاری روی سنگ صابونی است، که دارای ظرافت خاص است و موارد کاربردی و زیبایی شناختی را در بر می گیرد. در روی این قطعات تصاویری از قبیل انسان، بز و گوسفند، نخل، مار و عقرب وجود دارد، که البته تصاویر مار و عقرب معمول تر است. نکته دیگری که قطعات سنگ صابونی این منطقه را از سایر مناطق و تمدن های دیگر جدا می کند چشم درخشان و مرصع کاری روی قطعات است. در برخی طرحها دیده می شود، دور تا دور ظرف چند حیوان در هم تنیده وجود دارند، که برای کنار هم قرار دادن آنها نیاز به محاسبات پیچیده بوده.
تمدن شهداد
شهداد بواسطه قرار گرفتن در حاشیه کویر و شرایط سخت آب و هوایی، کمتر کسی حدس می زند یکی از کهن ترین و پر رمز و راز ترین تمدنها را داشته باشد، و به موفقیت هایی چون مسگری و ساخت نخستین پرچم فلزی جهان به نام درفش شهداد، کشاورزی در دل کویر و صنعت پیشرفته شیشه گری و مس گری رسیده باشند. کاوش های انجام شده در منطقه شهداد نشان دهنده وجود یک تمدن غنی و مدرن شهری در پنج هزار سال قبل از میلاد می باشد، که در آن ساختمان های مسکونی و بنا های عمومی چون مراکز صنعتی، معابد خدایان، کاخ های سلطنتی و…. وجود داشته است، که فلز کاران و صنعت کاران آن انواع ظروف مورد مصرف آشپزخانه و اشیاع زینتی مورد استفاده زنان آن روزگار و اشیاء زینت بخش معابد الهه های نگهبان و کاخ های سلطنتی را ساخته و پرداخته می کردند.
رازهای شهر کوتوله ها ــ شهر تاریخی شهداد باید برای انسان هایی ساخته شده که قامت بسیار کوتاه داشتند، زیرا دیوارها، سقف، مکان های مختلف خانه از جمله ها طاقچه ها و تنورها، بسیار کوتاه و کوچک هستند، و این امر در مورد تمام خانه هایی که در این مجموعه کشف شده اند مصداق دارد. گویا برای افرادی با قامت ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر می تواند مناسب باشد، در هر حال این تمدن بیش از پنج هزار سال قبل توانسته بود، کوره مسی بسازد و فلز را بازیچه خود کند، و نخستین پرچم جهان را بسازد، و در زمینه ساخت ظروف از سنگ صابونی و مرمر هم تبحر داشته باشد، همچنان در پرده ای از ابهام است.
به همین دلیل شهر شهداد به شهر کوتوله ها شهرت یافته است. اما متاسفانه راز های این شهر به دلیل توقف کاوش های باستانی در این محوطه تاریخی همچنان زیر خروارها شن باقی مانده است. نکته قابل توجه اینکه مردمان این تمدن پنج هزار سال پیش به دلیلی نامعلوم تمام وسایل خود را در خانه هایشان گذاشته، و درِ خانه ها را گل می گیرند، و از این شهر می روند. به گفته کارشناسان گل گرفتن درها نشانه امید به بازگشت داشته است، اما در این خانه ها هیچ گاه باز نشد و ابهام همیشگی بر پیشانی این تمدن حک شد، تا اینکه در دهه ۴۰ اولین گامها برای شناخت این تمدن کهن برداشته شد. و بیش از سه هزار شی تاریخی در محوطه شهداد کشف شد، و محوطه تاریخی نیز بیش از ۳۷ کیلومتر تخمین زده شد، اما شاخص ترین کشفیات این تمدن کهن که متاسفانه کاوشها در آن متوقف شده، و اسیر وعده های امروز و فردا شده است کشف درفش شهداد بود.
درفش شهداد نخستین پرچم فلزی جهان ــ قدیمی ترین پرچم فلزی جهان است، که نشانه تمدن غنی شهداد یا “خبیص” است، و مهمترین کشف در محوطه تاریخی محسوب می شود. هیچ جای ایران چنین غنا و طیفی از تمدن دیده نمی شود، این تمدن به دلیل باقی مانده های شهر شهداد و کوچک بودنش، به تمدن کوتوله های شهداد معروف است.
معادن تاریخی استان کرمان
در استان کرمان معادن تاریخی فراوان وجود دارد، همین معادن باعث شدند اولین تمدن تاریخ در این استان بوجود آید، به مرور از تاریخ معادن استان خواهم نوشت.
معدن مس سرچشمه ــ در ۱۶۰ کیلومتری جنوب غربی کرمان و ۵۰ کیلومتری جنوب رفسنجان و در ناحیه مرکزی رشته کوه زاگرس قرار گرفته است، و یکی از بزرگترین مجتمع های صنعتی معدنی جهان محسوب می گردد.
شهر سوخته
این شهر در ۵۶ کیلومتری شهر زابل و در حاشیه جاده زابل به زاهدان، در استان سیستان و بلوچستان است. شهر در روی آبرفت های مصب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون بنا شده، آن زمان در ساحل رودخانه قرار داشت. این شهر بزرگ مربوط به دوره برنز تمدن کهن جی
است، و ایرانیان حدود ۶۰۰۰ سال پیش در این شهر زندگی می کردند. شهر سوخته پیشرفته ترین شهر جهان قدیم بود، حتی بسیار پیشرفته‌تر از کرت که سینوهه در کتاب خود از آن یاد کرده است. به اعتقاد کارشناسان کاملاً حرفه ای، این شهر به معنای کامل و دقیق یک شهر ماقبل از تاریخ است، هیچ شهری در دنیا از نظر امکانات و اصول شهرنشینی با آن قابل مقایسه نیست. درباره این شهر زیاد گفته و نوشته شده، و شخصاً تحقیقات مستقل ندارم که آنرا بنویسم.
جاذبههاى طبيعى و تاريخى
مهمترين اماكن تاريخى و ديدنى استان كرمان عبارتند از:
شهرستان كرمان
آب انبار عليمردان خان مجموعه گنجعلى خان كرمان
بازار اصلى كرمان ميدان ارگ
بازار عطارى بازار وكيل
بازار گنجعلى خان ضلع شمالى ميدان گنجعلى خان
بازار مظفرى انتهاى بازار وكيل
بازار ميدان ارگ شهر كرمان
بازار و مجموعه وكيل انتهاى بازار اختيارى
باغ شاهزاده ماهان ۶ كيلومترى ماهان
بقعه پير بابا مسافر ۶۰ كيلومترى شرق كرمان
چايخانه سنتى وكيل كرمان
چشمه اباريق جنوب شرقى كرمان
چشمه اختيار آباد شمال شرقى كرمان
چشمه بغرا بخش بوشان كرمان
چشمه بوجان جنوب غربى كرمان
چشمه بيشه ۲۴ كيلومترى شرق كرمان
چشمه پاچنار ۶۷ كيلومترى شمال كرمان
چشمه حوض آباد ۳۵ كيلومترى جنوب شرقى كرمان
چشمه حوض نو بخش جوشان كرمان
چشمه راين ۳۳ كيلومترى شمال غربى كرمان
چشمه رضاآباد شمال كرمان
چشمه غرغره ۴۰ كيلومترى راين
چشمه قلعه عسگر سلطان آباد كرمان
چشمه معدنى ته خاتون شرق كرمان
چهارسوق گنجعلى خان راسته بازار
حمام ابراهيم خان مجموعه گنجعلى خان
حمام گنجعلى خان كرمان
كاروان سراى چهارسوق سمت چپ بازار
كاروان سراى حاج آقا على شرق ميدان گنجعلى خان
كاروان سراى حاج مهدى بازار هنود
كاروان سراى لحاف دوزها روبروى كاروان سراى هندوها
كاروان سراى ميرزا علينقى بازار كرمان
كاروان سراى وكيل بازار وكيل
كاروان سراى هندوها كرمان
گنبد جبليه شرق كرمان
گنبد سبز شهر كرمان
گنبد مشتاقيه فلكه مشتاقيه
محله قديمى دروازه گبرى شهر كرمان
محله قديمى دروازه ناصرى در شرق محله شهر
محله قديمى دروازه وكيل نزديكى مسجد جامع
مدرسه ابراهيم خان جنوب شرقى كرمان
مدرسه حياتى شهر كرمان
مدرسه گنجعلى خان كرمان
مسجد جامع شهر كرمان
مسجد چهل ستون خ شريعتى
مقبره شاه نعمتالله ولى ماهان كرمان
مقبره خواجه اتابك بخش جوپار
مقبره شاهزاده حسين جوپار شهر كرمان
موزه ضرابخانه ضلع شمالى ميدان گنجعلى خان
موزه مردم شناسى حمام گنجعلى خان
يخدان مؤيدى شهر كرمان
ييلاقات جوپار ۱۱۰ كيلومترى كرمان
ييلاقات راين ۳۰ كيلومترى شرق كرمان
شهرستان جيرفت
قلعه سموران ۶۰ كيلومترى شرق شهر جيرفت
مقبره اميرحيدر اسفندقه جيرفت
ييلاقات اسفندقه ۷۲ كيلومترى جيرفت و بازفت
ييلاقات درب بهشت بخش ساردوئيه
ييلاقات دلفارد ۳۰ كيلومترى جاده جيرفت ـ ساردوئيه
ييلاقات ماهان ۳۰ كيلومترى جنوب كرمان
شهرستان زرند
چشمه آب معدنى باب تنگل شمال شرقى زرند
ييلاقات كوه بنان ۸۰ كيلومترى زرند
شهرستان سيرجان
آرامگاه ميرزبير سعادت آباد سيرجان
باغ سنگى ۴۰ كيلومترى سيرجان
چشمه آب معدنى جنوب شرقى سيرجان
شهرستان بم
ارگ تاريخى شمال شرقى بم
ييلاقات ده بكرى جاده بم ـ كرمان
ييلاقات مسكون جاده بم ـ جيرفت
شهرستان بردسير
برج نگار نزديك بردسير
بقعه پير برحق (جارسوز) شهر بردسير
شهرستان رفسنجان
امام زاده شاه سليمان رفسنجان
چشمه آباد آوران ۵۸ كيلومترى شمال شرق رفسنجان
چشمه حسين آباد ۳۶ كيلومترى جنوب غربى رفسنجان
چشمه قاسم آباد ۶ كيلومترى شرق رفسنجان
مسجد صباحى رفسنجان
شهرستان بافت
ييلاقات رابر ۲۴ كيلومترى بافت
شهرستان شهر بابك
ناحيه تاريخى ميمند روستاى ميمند
همچنين موزههاى استان كرمان عبارتند از:
۱ـ موزه حمام گنج على خان: واقع در شهر كرمان، خيابان بازار گنج على خان.
۲ـ نمايشگاه مردم شناسى ضرابخانه كرمان: وابسته به ميراث فرهنگى، واقع در شهر كرمان، خيابان بازار مسگرها.
۳ـ موزه صنعتى كرمان: وابسته به وزارت ارشاد اسلامى، واقع در خيابان شريعتى شهر كرمان.
۴ـ موزه خانه هرندى: وابسته به سازمان ميراث فرهنگى واقع در شهر كرمان.
۵ـ ارگ بم: وابسته به ميراث فرهنگى واقع در شهر بم.
از لحاظ امكانات جهانگردى، استان كرمان در سال ۱۳۷۷ داراى ۹ هتل با ظرفيت ۶۰۲ نفر و ۹ مهمانسرا با ظرفيت ۱۶۲ نفر بوده است. در شهر كرمان ۶ هتل با ظرفيت ۳۹۲ نفر و يك مهمانسرا با ظرفيت ۱۰۲ نفر وجود داشته است. در شهرهاى سيرجان و بم يك هتل و يك مهمانسرا، در رفسنجان يك مهمانسرا، در ماهان يك هتل و ۵ مهمانسرا وجود داشته است.
ظرفيت كل هتلها و مهمانسراهاى استان در اين سال بالغ بر ۷۶۴ نفر بوده است. همچنين در حال حاضر تعداد ۵ هتل در استان كرمان (چهار هتل ۳ ستاره و يك هتل ۵ ستاره) با ظرفيت ۷۶۵ تخت در دست احداث مىباشد.
در سال ۱۳۷۷ تعداد كل مسافران وارد شده به استان ۵۱۷۷۱ نفر گزارش شده است. از اين تعداد ۴۵۲۱۱ نفر مسافر ايرانى و ۶۵۶۰ نفر خارجى بودهاند.
برخى از هتل هاى استان عبارتند از:
۱ـ مهمان خانه امين
۲ـ مهمانسراى بم
۳ـ خانه توريست بم
۴ـ مهمانسراى رفسنجان
۵ـ مهمان خانه پاريز رفسنجان
۶ـ مهمانسراى سيرجان
۷ـ مهمان خانه شهر بابك
۸ـ مهمانسراى بزرگ كرمان
۹ـ مهمان خانه هزار كرمان
۱۰ـ مهمان خانه ناز كرمان
۱۱ـ مهمان خانه كرمان
۱۲ـ مهمان خانه صحرا كرمان
۱۳ـ مهمانسراى ماهان
۱۴ـ مجتمع پذيرايى باغ شاهزاده ماهان
آثار و بناهاى تاريخى
مقبرهها و امامزاده ها
مقبره شاه نعمت الله ولى
بناى اصلى اين مقبره متعلق به نيمه اول قرن نهم هجرى است (۸۳۴ ه .ق) بانى اصلى اين بنا شاه احمد بهمنى است. اين بنا در ماهان كرمان واقع شده است. مجموعه ابنيه آستانه شامل سردر و گلدستههاى آن، صحن حسينه، صحن و رواق شاه عباسى، حرم و مرقد، گنبد، رواق چوبى، چله خانه، آرامگاه شاه خليل، رواق شمالى، صحن وكيل الملكى و اماكن ديگرى است. شماره ثبت تاريخ اين بنا ۱۳۲ مىباشد.
مقبره اتابك
بناى تاريخى اين مقبره متعلق به نيمه دوم قرن ششم هجرى قمرى است . نماى خارجى اين بنا مانند برجى هشت ضلعى است. تزئينات آجرى و گچبرى و سنگهاى مرمر نفيس و خطوط كوفى عالى آن قابل توجه است. اين تزئينات شامل نقوش هندسى، و ريزهكارى و شيوه ستون بندى و سنگ تراشى خطوط محراب آن است. اين بنا به شماره ۲۵۳ به ثبت رسيده است.
مقبره امير حيدر (گورخانه)
اين بنا در روستاى دولت آباد اسفندقه واقع است. قدمت تاريخى آن به زمان صفويه باز مىگردد. اين بنا داراى گنبد دو پوشه و ايوانهاى بلند دو طبقه و طاقنماها و راهروهايى مىباشد. اين بنا آجرنما مىباشد. بر ديوارهاى آن جملات زيبايى با خط نستعليق و نسخ عالى نوشته شده است. اين مقبره داراى تزئينات گچبرى و نقوش هندسى، شاخ و برگ اسليمى با نقش شاه عباسى است. اين بنا به شماره ۵۳۲ به ثبت رسيده است.
مقبره شيخ على گوهر
اين مقبره در رق آباد كرمان قرار دارد. شيخ على گوهر از شاگردان شاه نعمتالله ولى بوده است. اين مقبره داراى يك ضريح چوبى و عمارتى است.
مقبره سيد علوى
سيد علوى يكى از سادات اصيل رفسنجان بوده است. در زمان حمله آقا محمد خان به كرمان، در مدرسه گنج على خان كشته مىشود. اين آرامگاه در شهر كرمان و در جنوب خيابان مسجد حاج آقا على واقع شده است.
زيارتگاه عباس على
اين زيارتگاه در چوپان محله كرمان واقع شده است. عوام معتقدند كه اين عباس همان حضرت عباس عليهالسلام مىباشد كه در كربلا شهيد شده است و سر او را در اين محل دفن نمودهاند. اما در واقع اين سيد عباس فرزند سيد على تبريزى است كه در زمان فتح على شاه قاجار به اين محل آمد و در همين محل از دنيا رفته است. به دستور وليعهد (محمد شاه) عمارتى بر آرامگاه او مىسازند.
مقبره آخوند
اين بنا در جيرفت قرار دارد. مقبره آخوند بناى آجرى گنبددار كثيرالاضلاع شكلى است كه نماى بيرونى آن داراى طاق نماهاى مضاعف و نه دهانه ايوان مىباشد. در اين بنا كتيبه و تاريخى كه حاكى از زمان قطعى ساختمان بقعه باشد به نظر نمىرسد. ليكن احتمال مىرود كه متعلق به دوره صفويه و قرن يازدهم هجرى باشد. اين مقبره به شماره ۵۲۸ به ثبت رسيده است.
آرامگاه شاه فيروز
اين بنا در فاصله پنج كيلومترى جنوب شرقى قلعه سنگ سيرجان در نزديكى روستاى وحدت آباد قرار دارد. در ميانه اين بناى ۸ ضلعى، قبرى به طول ۲۵۰ سانتى متر و عرض ۶۳ سانتىمتر وجود دارد. هويت اصلى صاحب قبر مشخص نيست. مردم محلى اين بنا را آرامگاه ابوكاليجار بن عضدالدوله و يا فرزند او مىدانند. اين بنا متعلق به دوره ايلخانى (قرن ۸ و ۹ هجرى) مىباشد.
آرامگاه مير زبير
اين بنا در شرق روستاى شريف آباد از توابع سعادت آباد سيرجان قرار دارد. فضاى داخلى بنا داراى تزئينات و كتيبههاى متعددى است. گچبرى محراب سال ۷۵۱ ه .ق را نشان مىدهد، اما عدهاى قدمت آن را قبل از اسلام يا اوايل اسلام مىدانند. در زمان سلطنت محمد مبارز (حاكم كرمان در دوره آل مظفر) به مسجد تبديل شده است.
آرامگاه سيد جواد (امام جمعه)
آرامگاه امام جمعه از علماء دوره قاجاريه در سمت غربى خيابان مشتاق در شهر كرمان واقع شده است. آرامگاه داراى بقعه و ضريح است. سيد جواد در زمان فتح على شاه قاجار مرحوم مىشود. اين آرامگاه از آجر و سنگ ساخته شده است.
امام زاده محمد بن زيد
اين امام زاده در شهداد قرار دارد. مجموعه بقعه اين امامزاده شامل بناى سردر، گنبد رفيع كاشيكارى معرق فيروزهاى، ايوان و صفه زيبايى به نام صفا و مدخل مىباشد. اين بنا به شماره ۵۳۰ به ثبت رسيده است. قدمت اين بنا به قرن هفتم هجرى مىرسد.
امام زاده شاه حسين عليهالسلام
امام زاده شاه حسين از فرزندان امام موسى بن جعفر عليهالسلام و برادر شاه چراغ مىباشد. ساختمان اين امام زاده به دوره صفوى تعلق دارد و در بخش جوپار از توابع كرمان واقع شده است. مجموعه بنا شامل گنبد دو پوشه بزرگ كاشى، رواق، سردر، ضريح، مرقد و طاق نماهاى زيبا مىباشد. از نظر تزئينات گچ برى و مقرنس كارى بىنهايت زيباست.
بقعه پيربابا مسافر
اين بنا در شهداد واقع شده است و امروز به نامهاى خانقاه آقوس، آقوس كليسا يا پير مسافر خوانده مىشود. قسمت اعظم بنا شامل ديوارهاى حياط، ورودى و اتاق گنبددار مىباشد. اين بنا متعلق به قرن هفتم هجرى است. ولى در مورد شخص مدفون در آن اطلاع دقيقى در دست نيست. اين بنا به شماره ۳۳۱ به ثبت تاريخى رسيده است.
بقعه پير برحق
بقعه پير برحق ياجار سوز بين سيرجان و بردسير واقع شده است. زمان بناى آن مربوط به قرن هفتم هجرى است. اين مقبره داراى گنبد دو پوشه آجرى مىباشد. در داخل آن تزئينات گچبرى، مقرنسكارى و خطوط كوفى ديده مىشود. آرامگاه ۳ تن در اين بقعه باقى مانده است. اصل بنا ۳ طبقه ساخته شده و نماى كلى آن آجر است. اين بنا به شماره ۴۹۱ جزء بناهاى تاريخى ايران به ثبت رسيده است.
پير غيب، پير مراد، پير سبز پوشان
آرمگاه سه پير (پير غيب، پير مراد، پير سبز پوشان) درگبر محله كرمان واقع شده است. برخى معتقدند كه اين سه تن پيران مقدس زرتشتى بودهاند. بعضى آنها را مسلمان مىدانند. چون اگر زرتشتى بودند مىبايستى جسد آنها را به دخمه ببرند نه به خاك بسپارند.
بىبى حيات
مقبره بىبى حيات ما بين راه زرند و خنامان واقع شده است. بىبى حيات را يكى از دختران امام موسى كاظم عليهالسلام مىدانند كه ازدواج نكرده است. مردان حق ورود به اين حرم را ندارند. فقط مردان سادات اذن ورود به حرم را دارا مىباشند. زيرا معتقدند اگر مردى داخل حرم شود، چشمانش كور مىگردد. معمولاً ۴۵ روز بعد از نوروز (۱۵ اردىبهشت) مردم به اين محل مىآيند. گاهى تعداد زائرين به ۷ هزار نفر مىرسد.
بىبى دختر
بىبى دختر زيارتگاهى بين راه كوير در محل اختيار آباد مىباشد. مردم محل او را دختر موسى بن جعفر عليهالسلام و خواهر بىبى حيات مىدانند. مردها حق ورود به حرم بىبى دختر را ندارند. فقط مردان سادات اذن ورود به حرم را دارا مىباشند.
گنبد و بارگاه مشتاق على شاه و كوثر على شاه
گنبد مشتاقيه در ضلع جنوب شرقى فلكه مشتاقيه واقع شده و يكى از آثار باستانى مهم كرمان مىباشد برخى از اكابر صوفيه در آن مدفون مىباشند. اين مقبره داراى منظره بسيار زيبا و باصفا است. در جنب آرامگاه، مقبره كوثر على شاه و شيخ اسماعيل، از مشايخ صوفيه واقع شده است. در سال ۱۲۶۰ ه .ق زمان سلطنت محمد شاه قاجار قبه و بارگاهى بر مزار مشتاق على شاه ساخته شده است.
مدارس
مدرسه ابراهيم خان
در مركز شهر كرمان مدرسه زيبا و بزرگى به وسيله ابراهيم خان (ظهير الدوله) حاكم كرمان در قرن سيزدهم ساخته شده است. اين مدرسه به شماره ۵۲۶ جزء بناهاى تاريخى ايران به ثبت رسيده است.
مدرسه گنجعلى خان
اين بنا در ضلع شمالى ميدان گنجعلى خان واقع شده و روزگارى مدرسهاى پررونق بوده است كه بعدها به كاروانسرا تبديل گرديده است. بر كاشىهاى كتيبه سر در آن تاريخ ۱۰۰۷ ه .ق نقش بسته و معمار آن محمد سلطانى يزدى بوده است. حجرههاى متعدد آن در دو طبقه با شيوه معمارى زيبايى طراحى شده است. اين بناى تاريخى در حال حاضر محل سازمان ميراث فرهنگى كرمان و دفتر مطالعات فنى جهاد دانشگاهى است.
نماى داخلى و خارجى اين مدرسه، كاشى كارى معرق مىباشد كه از عصر صفوى به يادگار مانده است. مدرسه گنجعلى خان و كليه آثار آن در هجوم آغا محمد خان صدمات فراوانى ديد و فقط از كتابخانه آن حدود ۵۰۰۰ نسخه خطى نفيس به غارت رفت. بر در مدرسه حديث شريف «انا مدينة العلم و على بابها» نوشته شده است.
مدرسه شفيعيه
اين مدرسه در شهر كرمان در سمت راست بازار اختيارى واقع شده است. بانى اين مدرسه ميرزا محمد شفيع از نوادگان گنج على خان مىباشد. تاريخ وقف نامه مسجد سال ۱۱۰۲ ه .ق مىباشد.
گنبدها
گنبد جبليّه
اين گنبد به گنبد سنگى، جبليه و گنبد گبر مشهور است. برخى عقيده دارند آتشكدهاى مربوط به دوره ساسانى است. ولى باستانشناسان آن را به دوره سلجوقى نسبت مىدهند. اين گنبد در امتداد خيابان زرسيف، به طرف مسجد صاحبالزمان، قرار دارد. ساختمان گنبد به شكل دو هلال روى پايه قرار گرفته و منتهى اليه آن مانند دايرهاى بنا شده است. ساختمان آن حائز اهميت تاريخى است. اين بنا به شماره ۷۶۰ جزء بناهاى تاريخى ايران به ثبت رسيده است.
گنبد سبز اين گنبد را قبه سبز نيز مىنامند. از بناهاى قرن نهم و آرامگاه حاكمان قراختائى كرمان مىباشد. اين بنا به شماره ۱۲۴ به ثبت تاريخى رسيده است.
مساجد
مسجد بازار شاه
مسجد بازار شاه از مساجد قديمى شهر كرمان است. اين مسجد نزديك ۸۰۰ سال قبل ساخته شده است. چاهى در اين مسجد است كه به چاه امام زمان(عج) مشهور مىباشد مردم كرمان در اين چاه نامههايى را كه به امام زمان(عج) مىنويسند، مىاندازند.
مسجد ملك
مسجد ملك يكى از بزرگ ترين مساجد كرمان مىباشد. قدمت مسجد به قرن پنجم هجرى يعنى زمان سلجوقيان مىرسد. مسجد داراى شبستانهاى متعدد، صحن و صفه و محراب مىباشد. قسمتهاى مختلف مسجد مخصوصا صفه اصلى در زمان وكيل الملك (۱۲۸۵ ه .ق) و ايوان شرقى در قرن اخير به وسيله مرحوم ديلمقانى بازسازى گرديده است. اين مسجد به شماره ۷۶۰ جزء بناهاى تاريخى به ثبت رسيده است.
مسجد جامع
مسجد جامع يا مظفرى از بناهاى تاريخى قرن هشتم هجرى قمرى است. سردر عالى اين مسجد، محراب آن، كاشيكارىهاى معرق و كتيبه تاريخى آن جزء آثار تاريخى مشهور كرمان است. اين مسجد به شماره ۲۷۶ به ثبت تاريخى رسيده است. اين مسجد در دوره پادشاهان آل مظفر بنا شده است. در زمان شاه عباس دوم سر در جنوب غربى ساخته شد و منار و گلدسته آن از آثار دوره كريم خان زند است.
مسجد صاحب الزمان
اين مسجد در شش كيلومترى كرمان در دامنه كوه صاحب الزمان واقع شده است. سابقه تاريخى آن را به ما قبل اسلام نسبت مىدهند.
مسجد وكيل
اين مسجد جزئى از مجموعه وكيل است كه به سبك عصر قاجاريه با آجر و گچ تزئين شده است.
مسجد پامنار
اين مسجد و مناره آن در اواسط قرن نهم به امر سلطان عمادالدين از امراء آل مظفر بنا شد.
مسجد حاج آقاعلى
مسجد آقا على مشهور به مسجد چهل ستون در زمان قاجاريه ساخته شده است. اين مسجد در سال ۱۲۸۶ ه .ق به همت حاج آقا على رفسنجانى به اتمام رسيده است. اين مسجد به تقليد از مسجد وكيل شيراز از ۴۰ ستون سنگى ساخته شده است.
حمام های تاریخی کرمان
حمام گنج على خان
بناى حمام داراى كاشىكارى، نقاشى، گچبرى، مقرنسكارى و كاربندىهاى زيبا بسيار ظريف است. سر در ورودى اين حمام با نقاشىهاى عصر صفوى تزئين شدهاست. اين حمام داراى دو بخش است. يك رختكن و يك گرمخانه. موضوع قابل توجه در معمارى گرم خانه پيروى و هم شكلى سنگهاى كف گرمخانه با ساختمان سقف است. اين حمام تا ۶۰ سال پيش داير بوده است. در حال حاضر كاركرد توريستى دارد.
حمام وكيل
اولين بخش از مجموعه وكيل، حمام وكيل است. اين حمام در سال ۱۲۸۰ با تأثير پذيرى از سبك معمارى عصر زنديه و قاجاريه احداث شده است. اين بنا به تقليد از حمام گنج على خان ساخته شده است.
حمام ابراهيم خان
اين حمام توسط ابراهيم خان ظهيرالدوله حاكم كرمان در قرن ۱۳ ه .ق و دوران قاجاريه به اتمام رسيده است. اين حمام در وسط بازار ابراهيم خان واقع شده و به شماره ۳۹۷ جزء بناهاى تاريخى ايران به ثبت رسيده است.
اهم اين حمامهاى قديمى عبارتند از:
حمام باغ شاهزاده در ۶ كيلومترى ماهان،
حمامهاى ته باغ للّه و ميرزا اسماعيل وزير در شهر كرمان،
حمام نگار در روستاى نگار از توابع كرمان و
حمام سيد عباس در شهر بم.
كاروانسراها
كاروانسراى چهار سوق
اين كاروانسرا در انتهاى بازار سراجى، قبل از چهارسوق گنج على خان واقع شده است. اين كاروانسرا دو طبقه است.
كاروانسراى وكيل
اين كاروانسرا در سمت چپ بازار وكيل واقع شده است. بزرگ ترين كاروانسراى كرمان است. بناى آن به فرمان محمد اسماعيل خان وكيلالملك والى كرمان شروع شد و در زمان مرتضى قلى خان در سال ۱۲۸۷ به اتمام رسيد.
كاروانسراى سورچ
اين كاروانسرا در جاده كرمان ـ راوار قرار دارد. متعلق به دوره قاجاريه است و با سنگ ساخته شده است.
كاروانسراى شهربابك
اين كاروانسرا در جاده شيراز ـ كرمان قرار دارد. متعلق به دوره قاجاريه است و ساختمان آن خشتى است.
كاروانسراى خانه سرخ
اين كاروانسرا در جاده كرمان ـ سيرجان واقع است. قدمت آن به عصر صفوى مىرسد. ساختمان آن از سنگ و آجر مىباشد.
سايرها كاروانسراهاى استان كرمان عبارتند از:
كاروانسراى گورخر، رباط غرب شهر بابك، سراى شيخ،
كبوتر خان، ماهان، رفسنجان،
چاپار خانه، سراى نگار، حيدرآباد،
چاه باغين، چهل پايه، حوض خان پنج و …
قلعه هاى تاريخى
ارگ بم
ارگ بم يكى از قلعههاى مهم نظامى و تاريخى و بر روى صخره طبيعى ساخته شده است. تاريخ ساخت اين قلعه به درستى روشن نيست. اما مشخص است كه اين بنا قبل از قرن پنجم و ششم هجرى احداث شده است. مساحت ارگ حدود شش كيلومتر مربع مىباشد. اينبناى باعظمتبا خشتوگل ساخته شدهاست و شاملحصار، برج ديدهبانى، مدخل قديمى، بارو، بناهاى صفوى، مسجد و عمارت چهار فصل است. اين بنا به شماره ۵۱۹ جزء بناهاى تاريخى ايران به ثبت رسيده است. بناى قلعه را به بهمن بن اسفنديار نسبت مىدهند. اين قلعه در طول تاريخ بارها مورد يورش قرار گرفته و بازسازى شده است.
قلعه سموران
اين قلعه در ۶۰ كيلومترى شرق جيرفت در نزديكى روستاى رودفرق بر بالاى كوهى احداث گرديده است. اين قلعه از سنگهاى مرمر متمايل به قرمز ساخته شده است. داراى دو دروازه و ۱۲ برج ديدهبانى مىباشد. در ارتفاع ۲۰۰ مترى بالاى قلعه، ديوار سنگى ديگرى با ملاط آهك قلعه را محاصره نموده است. كناره درونى اين ديوار محل نگهدارى اسبها بوده است. بناى اين قلعه به قرون قبل از اسلام تعلق دارد. اين قلعه در قرون اوليه اسلامى بازسازى شده است و در دوره سلجوقى قلعه مشهورى بوده است.
قلعه سنگ سيرجان
قلعه سنگ در جنوب سعيد آباد سيرجان واقع است. اين شهر قديمى مركز كرمان در دوره اسلامى بوده است. اين قلعه از زمان ساسانيان تا اواسط قرن چهارم هجرى، مركزيت و آبادانى خود را حفظ كرده است. اين بنا به شماره ۵۳ به ثبت تاريخى رسيده است. قلعههاى ديگر استان كرمان عبارتند از: قلعه دختر، قلعه جشار، قلعه سعيد خان، قلعه منوجان، قلعه كهنه، قلعه داستوگان، قلعه تل آتشى، قلعه زاخت، قلعه گبرها و قلعه رستم.
بازارها
بازار بزرگ
اين بازار در شهر كرمان قرار دارد. از دهنه چهارسوق شروع و تا بازار اختيارى امتداد دارد. اين بازار از بناهاى گنج على خان مىباشد. قدمت آن به دوره صفوى مىرسد.
بازار مسگرها
اين بازار در شهر كرمان و در دوره صفويه بوسيله گنج على خان ساخته شده است. در وسط اين بازار ضراب خانه قرار دارد. چهار سوق مسگرى در اين بازار واقع شده است. حوض انبار بزرگ گنج على خان نيز در اين بازار قرار دارد. اين بازار داراى ۶۵ باب مغازه بوده است. اغلب آنها خراب و ويران شدهاند.
بازار سردار
اين بازار مركب از چند بازارچه متقاطع مىباشد و به بازار اختيارى متصل مىشود.
بازار وكيل
در انتهاى بازار اختيارى، بازار وكيل قرار دارد. اين بازار بوسيله اسماعيل خان وكيل الملك و پسرش ساخته شده است. اين بازار مطابق الگوى بازارهاى ايرانى، دراز و كشيده ساخته شده و هر صنفى در بخش خاصى از آن قرار دارد.
بازار مظفرى
بازار مظفرى جزئى از مجموعه امير محمد مظفر مىباشد. اين بازار، از انتهاى بازار وكيل تا خيابان ميرزا رضاى كرمانى امتداد دارد.
بازار زرگرى
اين بازار به موازات بازار كفاشها است. اين بازار جزء مجموعه ابراهيمخان مىباشد و داراى ۴۷ باب مغازه مىباشد.
بازار كفاشها
اين بازار در كرمان به موازات بازار زرگرى تا اول بازار حاج آقا على ادامه مىيابد و جهت آن شمالى جنوبى است. اين بازار سرپوشيده بيش از ۹۵ درصد مغازههاى آن كفاشى است و دو كاروان سرا در دو طرف آن واقع شدهاند. تعداد مغازه و حجرههاى آن بيش از ۱۶۰ باب است.
بازار حاج آقا على رفسنجانى
اين بازار در كرمان در انتهاى بازار كفاشها واقع شده است. حرفه و صنعت ويژهاى در آن وجود ندارد. ۸۶ باب حجره و مغازه دارد.
بازار عزيز
اين بازار در شمالىترين قسمت بازارهاى كرمان واقع شده است و داراى ۷۰ باب مغازه و حجره مىباشد. خانقاه نعمت الهى در آن وجود دارد.
بازار اصلى كرمان
اين بازار بزرگ، از ميدان ارگ شروع و به ميدان مشتاقيه ختم مىشود. نام بازارهاى آن از غرب به شرق عبارتند از: بازار ارگ، بازار گنج على خان، بازار اختيارى، بازار سردارى، بازار وكيل، بازار عطارى، بازار قدمگاه و بازار مظفرى.
بازار ارگ
اين بازار از ميدان ارگ شروع مىشود و تا چهارسوق گنج على خان ادامه دارد. اين بازار به دو بخش بازار نقارخانه و بازار سراجى تقسيم مىشود. بازار سراجى ديگر رونق گذشته را ندارد و اكثر مغازههاى آن تغيير شغل داده‌اند.
آب انبارها
آب انبار على مردان خان
اين آب انبار در مجموعه گنجعلىخان كرمان واقع شده است. بانى آن على مردان خان، پسر گنجعلىخان مىباشد. اين آب انبار داخل بازار مسگرى غربى واقع شده است. تاريخ كتيبه بناى مذكور ۱۲۰۹ ه .ق است. قسمتهاى عمده اين آب انبار عبارتند از: منبع ذخيره آب، پوشش منبع، بادگير و هواكش، راهپله و پاشير و سر در تزئينى.
این رده در حال حاضر حاوی هیچ صفحه یا پرونده‌ای نیست.